ทุกปีในวันที่ 31 เดือนตุลาคม จะเป็นที่รู้กันดีว่า “วันฮาโลวีน” (Halloween) ได้มาถึงแล้ว เทศกาลเฉลิมฉลองที่หลาย ๆ คนเฝ้ารอคอย โดยเฉพาะเหล่าเด็ก ๆ จะได้แต่งตัวเป็นผี ปีศาจ ออกไปไล่ล่าขนมหวาน ลูกกวาดหลากรส ในการเล่น Trick or treat ตะเกียงฟักทอง หรือแจ็คโอแลนเทิร์น (Jack-O'-Lantern) ก็จะถูกแกะสลักประดับประดาเอาไว้ตามหน้าบ้าน เป็นสัญลักษณ์ที่บ่งบอกว่า เทศกาลปล่อยผีของชาวตะวันตกได้มาถึงแล้วนั้นเอง

กิจกรรมที่ถูกจัดขึ้นในวัน “วันฮาโลวีน” (Halloween) หลายเรื่องราวมีความเป็นมาที่น่าสนใจ ALTV จึงอยากชวนทุกท่านมาทำความรู้จักกับ “4 เรื่องวันฮาโลวีน (Halloween) ที่คุณ(อาจ)ไม่เคยรู้” เรื่องราวความเป็นมาผสานความเชื่อ ในเทศกาลปล่อยผีจะมีอะไรบ้าง ? มาดูกันได้เลย

“ฮาโลวีน” (Halloween) กับ “วันสมโภชนักบุญทั้งหลาย” 

ในคริสต์นิกายคาทอลิก “Halloween” เป็นคำภาษาอังกฤษที่เพี้ยนมาจากคำ All Hallows Evs (Hallow + Eve = Halloween) ซึ่งแปลว่า “วันก่อนวันสมโภชนักบุญทั้งหลาย” คำว่า “Hallow” เป็นคำแองโกลแซกซัน แปลว่า “ทำให้ศักดิ์สิทธิ์” ตรงกับภาษาเยอรมันว่า “heiligen” ในปัจจุบันนิยมใช้คำมาจากภาษาละตินว่า Sanctify คำว่า Hallow ยังมีใช้ในบทสวดอธิษฐานเก่า ๆ เช่น “Hallowed be thy Name” (ขอพระนามจงเป็นที่สักการะ)

คำว่า Hallow ยังแปลว่า สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ผู้ศักดิ์สิทธิ์ นักบุญ คำ All Hallowmas จึงแปลว่า “วันสมโภชนักบุญทั้งหลาย” ในปัจจุบันใช้คำว่า All Saints Day คู่กับ Christmas ซึ่งแปลว่า วันสมโภชพระคริสต์หรือคริสต์มาสนั่นเอง “วันก่อนวันสมโภชคริสต์มาส” มี Christmas Eve ที่นิยมเรียกว่าคืนก่อนคริสต์มาส วันก่อนวันสมโภชนักบุญทั้งหลายก็มี All Hallowmas Eve ต่อมาย่อเป็น Halloween โดยมีงานรื่นเริง และพิธีกรรมทางศาสนาเช่นเดียวกับคืนคริสต์มาส ชาวคาทอลิกพร้อมใจกันเลื่อนพิธีกรรมทางศาสนาไปหลังวันสมโภชนักบุญทั้งหลาย และเรียกว่า “วันวิญญาณในแดนชำระ” (All Souls Day) เพื่อให้คู่กับวันสมโภชนักบุญทั้งหลาย (All Saints Day)

ซึ่งการสมโภชนักบุญทั้งหลายเริ่มโดยสันตะปาปาโบนีเฟสที่ 4 (Boniface IV) โดยกำหนดวันที่ 13 พฤษภาคมของทุกปี ตั้งแต่ ค.ศ. 613 เป็นต้นมา สาเหตุเนื่องจากเป็นวันเปิดโบสถ์แพนทีอัน (Pantheon) อันเป็นโบสถ์สรรพเทพของชาวโรมันมาแต่เดิม และจักรพรรดิโฟกัส (Phocas) ยกให้เป็นของคริสต์ศาสนา ต่อมา สันตะปาปากรีโกรีที่ 4 (Gregory IV) เปลี่ยนเป็นวันที่ 1 พฤศจิกายน ตั้งแต่ ค.ศ. 835 เป็นต้นมา

“เทศกาลแซมเฮน” ต้นกำเนิด “วันฮาโลวีน” (Halloween) 

ต้นตอของเทศกาลฮาโลวีนมีประวัติยาวนานย้อนไปถึงสมัยที่ชาวเคลต์ฉลอง “เทศกาลแซมเฮน” เมื่อ 2,000 กว่าปีที่แล้ว ชาวเคลต์เชื่อว่าในช่วงนี้ผีปิศาจจะเดินทางมายังโลกมนุษย์ทำให้คนเป็นสามารถติดต่อกับคนตายได้ จึงจัดทำพิธียกอาหารทำบุญแล้วก็ปิดประตูหน้าต่างอยู่แต่ในบ้านอธิษฐานขอให้ผีไปที่ชอบ ๆ วันรุ่งขึ้น (1 พฤศจิกายน) เป็นวันปีใหม่ ก็ได้ทำพิธีบูชาเทพเจ้าตามด้วยการรื่นเริงตามประเพณีของตน

เมื่อชาวเคลต์ ยอมรับนับถือศาสนาคริสต์แล้วก็ยังคงปฏิบัติประเพณีนี้ต่อมา ซึ่งหลังจากได้รับนโยบายจากสันตะปาปาแล้ว ผู้นำศาสนาก็หาวิธีแทรกพิธีกรรมของศาสนาคริสต์เข้ากับประเพณีเดิม วันนี้จึงกลายเป็นวันทำบุญให้วิญญาณของผู้ล่วงลับที่อาจจะยังไม่ได้ขึ้นสวรรค์ คือวิญญาณที่ยังใช้โทษใช้บาปกรรมของตนยังไม่หมดสิ้น ยังอยู่ในแดนชำระ (Purgatory) จึงทำพิธีสวดอ้อนวอนขอพระเป็นเจ้าเมตตาให้ได้ขึ้นสวรรค์เร็วขึ้น วิญญาณเหล่านี้จึงไม่น่ากลัวเหมือนผีที่เร่ร่อนขอส่วนบุญ เมื่อชาวบ้านหันมานับถือศาสนาคริสต์แล้วก็ไม่เชื่อเรื่องผีมาขอส่วนบุญอีก แต่ก็ยังถ่ายทอดประเพณีนี้ต่อไป โดยปรับให้เข้ากับสถานการณ์ใหม่นั้นเอง

ตำนานตะเกียงฟักทองกับลุงแจ็ค จอมตืด ในคืน “วันฮาโลวีน” (Halloween)

เรื่องราวของตะเกียงฟักทอง หรือ แจ็คโอแลนเทิร์น (Jack-O'-Lantern) ที่เราะเห็นกันทุกครั้งในวันฮาโลวีนซึ่งมีหลากหลายตำนานด้วยกัน หนึ่งในตำนานที่เป็นที่รู้จักกันมากนั้น เป็นเรื่องเล่าโบราณเรื่องหนึ่งของไอร์แลนด์ ซึ่งกล่าวถึงที่มาของชายชาวนาจอมเจ้าเล่ห์ชื่อ แจ็ค ในสมัยที่เขามีชีวิตอยู่ ซาตานจะออกตระเวนขอพืชผลจากชาวบ้าน 

ซึ่งไม่มีบ้านไหนที่กล้าจะปฏิเสธ เพราะกลัวต้องคำสาปของซาตาน แต่การขู่เข็ญของซาตานใช้กับแจ็คไม่ได้ เพราะเขาเป็นคนไม่กลัว และไม่เคยหยิบยื่นอะไรให้ซาตานเลย วันหนึ่งซาตานจึงแอบมาแสดงตนให้แจ็คเห็น หวังจะให้เขาเปลี่ยนใจหันมาเกรงกลัวซาตาน แต่เหตุการณ์กลับเป็นตรงข้าม แจ็คใช้อุบายหลอกล่อจนซาตานติดกับดัก หนีไปไหนไม่ได้ แจ็คไม่ยอมปล่อยซาตานจนกว่ามันจะรับปากว่า เมื่อเขาตายแล้วจะไม่นำวิญญาณเขาลงนรกเด็ดขาด ซาตานไม่มีทางเลือกจึงต้องยอมรับปาก

เมื่อเขาเสียชีวิตลง ด้วยความที่เขาเป็นคนชั่ว จึงไม่ได้ไปสวรรค์ วิญญาณจึงล่องลอยไปยังปากทางนรก และพบกับซาตานคู่อริเก่าอีกครั้ง ซึ่งตามสัญญาที่ได้ให้ไว้ ซาตานปล่อยวิญญาณของเขาไป พร้อมกับแสงไฟส่องนำทางให้กับวิญญาณ ของแจ็คที่ต้องเร่ร่อนไม่มีที่ไปอย่างนั้นตลอดกาล 

ทุกคืนในวันฮาโลวีนวิญญาณของแจ็กจะระหกระเหินไปในความมืด พร้อมแสงไฟส่องที่ครอบด้วยหัวผักกาด ต่อมาเมื่อตำนานนี้เข้ามาในอเมริกา ก็มีการเปลี่ยนมาใช้ผลฟักทองแทนจนทุกวันนี้ แต่ก็มีตำนานอื่นเล่าว่า แจ็คเป็นคนขี้เกียจ และนิสัยไม่ดี พอไปลงนรกแต่นรกไม่ต้องการตัว จึงส่งกลับมาในโลกให้อยู่ในร่างของฟักทองที่น่ากลัว ๆ นั้นเอง

ความเชื่อการแต่งตัวเป็นผี ปีศาจ และประเพณีการเล่น Trick or Treat 

คืนวันฮาโลวีนหลายคนคงแต่งตัวเป็นผี ปีศาจ หรือสัตว์ประหลาดที่น่ากลัว แต่รู้หรือไม่ว่าทำไมเราต้องแต่งตัวเลียนเป็นสิ่งเหล่านี้ในคืนวันฮาโลวีน เนื่องจากความเชื่อที่ว่าวันฮาโลวีนเป็นวันที่ประตู 2 โลก คือ โลกมนุษย์ และโลกวิญญาณได้เปิดให้เชื่อมกันอย่างอิสระ ทำให้ภูต ผี ปีศาจ และสัตว์ประหลาดที่น่ากลัวจะออกมาเที่ยวในค่ำคืนนี้ เพื่อไม่ให้ถูกจับได้จากเหล่าผีปีศาจทั้งหลาย จึงต้องปลอมตัวเป็นพวกมันนั้นเอง

เมื่อปลอมตัวเสร็จแล้ว ก็จะเป็นกิจกรรมที่เหล่าเด็กโดยเฉพาะในสหรัฐอเมริกา ชื่นชอบเป็นอย่างมาก คือการเล่น “Trick or Treat” เหล่าเด็ก ๆ จะไปเคาะประตูในแต่ละบ้าน พร้อมกับตะเกียงฟักทอง แล้วก็พูดกับเจ้าของบ้านว่า “Trick or Treat” ถ้าเจ้าของบ้านบอกว่า “Treat” ก็จะหมายความว่า “เลี้ยง” หรือประมาณว่า ฉันยอมแพ้แล้ว เอาลูกกวาดไปเถอะ โดยให้จำนวนลูกกวาดแล้วแต่ความพอใจของเจ้าของบ้าน 

ถ้าให้ลูกมาก ๆ ก็คือแต่งตัวได้ถูกใจ แต่ถ้าให้ลูกกวาดน้อย หมายความว่ายังแต่งตัวได้แย่อยู่ แต่ถ้าพูดว่า “Trick” หรือ “หลอก” ก็แปลว่า ฉันไม่ยอม เหล่าเด็ก ๆ ก็จะหาวิธีการมาหลอกเจ้าของบ้าน หลังจากนั้น เจ้าของบ้านก็จะให้ลูกกวาด และไม่ว่าจะเล่นจบในแบบไหน ก็จะมาพร้อมเสียงหัวเราะ และเด็ก ๆ ก็จะได้ลูกกวาดไปเสมอ

เรียนรู้กันต่อกับลัทธิความเชื่อของมนุษย์เกี่ยวกับการกำเนิด การสิ้นสุดของโลก ตลอดจนถึงหลักศีลธรรม และลัทธิพิธีที่กระทำตามความเชื่อนั้น ๆ กับรายการห้องเรียนติวเข้ม ม.3 เข้า ม.4 รายการที่มีรุ่นพี่สอนพิเศษให้รุ่นน้อง เพื่อทบทวนวิชาต่าง ๆ สำหรับเตรียมตัวสอบเข้าระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 โดยเฉพาะ

เรื่องราวที่เกี่ยวข้อง

• “อาซาทรู” ศาสนาโบราณสู่จักรวาลมาร์เวล
• “วันศารทวิษุวัต” วันที่เวลากลางวันยาวนานเท่ากับกลางคืน
• ความลับข้างในตา
• โง่ศาสตร์ The Basic Laws of Human Stupidity – พล็อตกราฟความโง่

ข้อมูลจาก : สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, JW.ORG, BBC